جنگ چند سال از عمر ما کاست؟

جنگ، حادثه‌ای تلخ که عمر شهروندان، نظامی و غیرنظامی را کاهش می‌دهد. محمدرضا فرزانگان در مقاله‌ای اشاره می‌کند که جنگ تحمیلی عراق بر ایران، پنج سال از عمر ایرانیان کاسته است. با توجه به ارتباط میان امید به زندگی جامعه و رشد اقتصادی از طریق اثرگذاری بر سرمایه‌گذاری خانوارها در آموزش و بهداشت، این موضوع از لحاظ اقتصادی اهمیت بالایی خواهد داشت.
گاستون بوتول جامعه شناس فرانسوی در مورد جنگ می‌گوید: «جنگ پدیده‌ای است که آفریننده تاریخ است. تاریخ با شرح کشمکش‌های مسلحانه آغاز شده و جنگ‌ها مشخص‌ترین مبادی تاریخ و در عین حال مرزهایی هستند که مراحل مهم حوادث را از یکدیگر متمایز می‌کنند.» به بیان ساده‌تر زندگی افراد و مردم هر کشور به قبل و بعد از جنگ تقسیم می‌شود. بر این اساس اکوایران با رجوع به یک مقاله مهم به این موضوع پرداخته که انقلاب اسلامی و وقوع جنگ 8 ساله چه تاثیری بر زندگی ایرانیان داشته است.
محمدرضا فرزانگان، پژوهشگر اقتصادی در دانشگاه ماربورگ آلمان به این موضوع پرداخته که شاخص‌های انسانی ایران در اثر وقوع انقلاب اسلامی و دفاع مقدس چه تغییراتی داشته‌اند. به طور خلاصه نتایج این پژوهش نشان می‌دهد این اتفاقات موجب شده تا امید به زندگی ایرانیان 5 سال کاهش یابد. علت اصلی این امر به کاهش امید به زندگی مردان در اثر جنگ تحمیلی مربوط می‌شود.
توسعه اقتصادی و پیامد‌های انسانی در اثر جنگ
بهبود شاخص‌های سلامت و افزایش امید به زندگی موجب می‌شود انگیزه‌های سرمایه‌گذاری در آموزش و مهارت آموزی افزایش یافته و در نتیجه بهره‌وری نیروی کار و رشد بلندمدت اقتصادی را تقویت کند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند افزایش یک سال امید به زندگی افراد می‌تواند رشد اقتصادی را تا 4 درصد زیادتر کند. از طرف دیگر امید به زندگی بالاتر نرخ پس‌انداز، نرخ باروری، ارتقای سرمایه‌گذاری و تخصیص بهتر منابع عمومی در آموزش را به همراه دارد.
همچنین یافته‌های ادبیات موضوع حاکی از آن است که درگیری‌های مسلحانه معمولا شکاف بین امید به زندگی مردان و زنان را کاهش می‌دهند چرا که آثار منفی جنگ بر زنان بیشتر است. با این‌حال نتایج مقاله فرزانگان در مورد ایران با این الگو متفاوت است. از طرف دیگر ناامنی اجتماعی، فروپاشی نظام خدمات بهداشتی و کاهش دسترسی به آموزش زنان از جمله عواملی هستند که ممکن است به افزایش باروری و تغییر الگوی مرگ و میر در دوران جنگ منجر ‌شوند.
در مجموع، امید به زندگی، فراتر از یک شاخص سلامت، معیار مهمی برای سنجش هزینه‌های انسانی درگیری‌های سیاسی و نظامی است؛ چرا که مستقیما بر مسیر توسعه انسانی و اقتصادی جوامع اثر می‌گذارد.
روش سنجش اثر جنگ بر عمر ایرانیان
برای اینکه بتوان اثر تحولات سیاسی و جنگ بر متغیرهای اقتصادی ارزیابی کرد باید محیطی را فراهم کنیم که اگر این رویدادها به وقوع نمی‌‌پیوست ، این متغیرها چه مسیری را دنبال می‌کردند. یکی از نوآورانه‌ترین و دقیق‌ترین ابزارهای اقتصاد سنجی برای ارزیابی اثرات علی سیاست‌ها یا شوک‌های غیرقابل آزمایش تجربی استفاده از روش کنترل ترکیبی[1] (مصنوعی) است که در مقاله مذکور مورد استفاده قرار گرفته است. در این روش ابتدا یک ایران فرضی بر اساس داده‌هایی از مجموعه کشورهایی ساخته می‌شود که وضعیت آن، در دوران قبل از انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی 8 ساله به شدت مشابه ایران در حالت وقوع یافته است اما بعد از جنگ که می‌خواهیم اثر آن را بسنجیم، مسیر ایران واقعی از فرضی متفاوت شده است.
برای ایجاد این ایران از کشورهایی استفاده شده که ویژگی‌های اقتصادی و جمعیتی مشابه ایران دارند. در پژوهش فرزانگان، مدل از مجموعه کشورهای موجود در داده‌ها، عربستان سعودی، نیجریه، مالت و مصر را انتخاب کرده است. به بیان دیگر، اگر یک کشور فرضی بسازیم که عربستان 61.5 درصد، نیجریه 25.2 درصد و مالت و مصر 6.8 درصد از وزن کل آن کشور فرضی را می‌سازند، می‌توانیم کشوری داشته باشیم که در قبل از انقلاب (وقوع رویداد مورد مطالعه) مشابه ایران بوده است و حالا انتظار داریم پس از انقلاب و در دوران جنگ، میانگین سن ایرانیان مشابه همین ترکیب باشد. در نهایت اگر مسیر ایران واقعی با ایران ساخته شده توسط مجموعه کشورها به طور معناداری با یکدیگر تفاوت داشته باشد، می‌توان آن را به عواقب جنگ نسبت داد.
نتایج به ما چه می‌گویند؟
یافته‌ها نشان می‌دهد که وقوع انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی 8 ساله ، متوسط امید به زندگی در ایران را به‌طور میانگین حدود پنج سال کاهش داده است. این کاهش چشمگیر بزرگ‌تر از اثر تحریم‌های سازمان ملل یا تحریم‌های آمریکا بر کشورهای دیگر بوده است.
بیشترین کاهش در امید به زندگی گروه‌های اجتماعی، مربوط به مردان است که این موضوع به دلیل مشارکت بیشتر مردان در جنگ، قابل انتظار است. به‌طوری که امید به زندگی مردان طی دوره‌ی مورد مطالعه، حدود ۱۰ سال کمتر از حالت بدون انقلاب و جنگ برآورد شده است. در مقابل، تغییر محسوسی در امید به زندگی زنان مشاهده نشده و حتی در برخی شاخص‌ها عملکرد بهتری نسبت به نسخه‌ی مصنوعی ایران داشته‌اند. این تفاوت عمدتا به مشارکت گسترده‌تر مردان در رویدادهای مورد بحث مربوط می‌شود، در حالی‌ که زنان عمدتا نقش حمایتی و پشتیبانی را ایفا کردند.
به گزارش اکو ایران؛همچنین، در این دوره نرخ باروری در ایران افزایش یافته که از سیاست‌های دولت در ترویج خانواده‌های پرجمعیت، حذف برنامه‌های تنظیم خانواده و عوامل روانی ناشی از جنگ نشأت می‌گیرد. با این حال، نرخ مرگ‌ومیر نوزادان و کودکان زیر پنج سال در مقایسه با ایران مصنوعی عملکرد نسبتا مناسبی داشت. این مسأله احتمالا نتیجه‌ی گسترش خدمات بهداشت و درمان پایه و تمرکز دولت بر آموزش و سلامت عمومی بوده است که در بخش روستایی با خانه‌های بهداشت و جهاد سازندگی مرتبط است.